Układ stomatognatyczny – co to takiego?

Joanna Piech Fizjoterapia stomatologiczna
układ stomatognatyczny, staw skroniowo-żuchwowy

Co to jest układ stomatognatyczny?

Układ stomatognatyczny stanowi szersze pojęcie i oznacza kompleks różnych narządów jamy ustnej i tkanek twarzoczaszki, które współpracują ze sobą pod kontrolą ośrodkowego układu nerwowego, pełniąc kluczowe podstawowe funkcje życiowe, takie jak jedzenie, połykanie, żucie, ssanie, oddychanie, komunikacja werbalna i niewerbalna.

Układ stomatognatyczny – anatomia

Układ stomatognatyczny tworzą:

  • stawy skroniowo-żuchwowe,
  • mięśnie żucia,
  • zęby i zgryz;
  • kości czaszki;
  • nerwy;
  • naczynia krwionośne;
  • ślinianki i błona śluzowa policzka;
  • język i mięśnie gardła;
  • i inne otaczające tkanki.

Układ stomatognatyczny a narząd żucia to nie to samo

Często używa się terminów „układ stomatognatyczny” i „narząd żucia” wymiennie, ale w praktyce nie są one całkowicie równoznaczne. Narząd żucia jest jednym z elementów układu stomatognatycznego, ale nie obejmuje wszystkich jego struktur.

Narząd żucia, będący integralną częścią układu stomatognatycznego, obejmuje zespół tkanek i narządów jamy ustnej, które pełnią rolę w procesie żucia, czyli spożywaniu pokarmów.

Koncepcja 3 stawów wg Helda

Układ stomatognatyczny - co to takiego?
Układ stomatognatyczny – koncepcja trzech stawów wg Helda.

Koncepcję układu stomatognatycznego jako jednostki składającej się z „trzech stawów” zaproponował w 1971 roku A.J. Held. Wyróżnił on stawy skroniowo-żuchwowe oraz dwa stawy czynnościowe: (1) staw zębowo-zębowy, czyli zgryz, okluzją zębowa oraz (2) staw zębowo-zębodołowy, który występuje pomiędzy korzeniem zęba a jego zębodołem.

Staw czynnościowy oznacza, że nie jest to typowy pod względem budowy anatomicznej staw, ale ze względu na swoją funkcję pełni on ważną rolę w układzie ruchowym narządu żucia.

Cechy szczególne układu stomatognatycznego:

  • szczególna budowa anatomiczna stawu skroniowo-żuchwowego wynika z jego funkcjonalnego połączenia z zębami i zgryzem;
  • stawy skroniowo-żuchwowe jako jedyne stawy w ciele człowieka zawsze ruszają się jednocześnie – wynika to z połączenia anatomicznego obu stawów ssż przez jedną kość – żuchwę
  • na czynność mięśni żucia mają wpływ, nie tylko ruch w stawie skroniowo-żuchwowym, ale także położenie zębów i zgryz poprzez proprioreceptory przyzębia;
  • jest to jedyny staw, w którym jeden z mięśni częściowo wnika bezpośrednio do środka stawu (przez torebkę stawową) i przyczepia się wewnątrzstawowi do krążka;
  • mięśnie narządu żucia unerwione są czuciowo i ruchowo przez nerwy czaszkowe – V nerw trójdzielny oraz VII nerw twarzowy.

Gnatologia

Gnatologia jest dziedziną nauki, która zajmuje się badaniem wpływu struktury anatomicznej, fizjologii i patologii układu stomatognatycznego. Jej głównym celem jest diagnoza i terapia tego układu, biorąc pod uwagę również jego wpływ na inne struktury w ciele człowieka.

Okluzja zębowa, czyli zgryz

Układ stomatognatyczny - co to takiego?

Okluzja zębowa jest ważnym zagadnieniem w gnatologii.

Okluzja, znana również jako zwarcie lub zgryz, odnosi się do statycznego i dynamicznego kontaktu pomiędzy przeciwstawiającymi się łukami zębowymi. Prawidłowa okluzja, zwana również centralną, polega na maksymalnym zgryzaniu przeciwstawnych zębów, które wynika z działania mięśni przywodzących i cofających żuchwę. Jest to naturalna i swobodna pozycja, która umożliwia wycentrowanie żuchwy wzdłuż środka ciała. Brak kontaktu przeciwstawnych zębów w okluzji jest nazywany dyskluzją.

Pozycja spoczynkowa żuchwy odnosi się do naturalnego położenia, w którym między przeciwstawnymi łukami zębowymi występuje niewielka szpara zwana szparą spoczynkową. W tej pozycji zęby przeciwstawne nie mają kontaktu, a utrzymanie tej odległości spoczywa na fizjologicznej równowadze napięcia mięśni żucia.

Nauka utrzymania pozycji spoczynkowej jest jedną z metod radzenia sobie z zaciskaniem zębów. Więcej przeczytasz o tym >>TUTAJ<<

Dysfunkcje układu stomatognatycznego

  • przemieszczenie krążka stawu skroniowo-żuchwowego (trzaski, przeskakiwanie żuchwy);
  • bruksizm (zaciskanie i zgrzytanie zębami w nocy);
  • parafunkcje (szkodliwe nawyki w obszarze układu żucia);
  • ból stawu skroniowo-żuchwowego;
  • zapalenie stawu skroniowo-żuchwowego;
  • ograniczenie ruchu żuchwy;
  • bóle mięśniowo-powięziowe;
  • napięciowe bóle głowy;
  • szumy uszne;
  • choroby zębów i przyzębia (próchnica, paradontoza, nadwrażliwość zębów, krwawienie dziąseł i inne);
  • wady zgryzu;
  • skrócone wędzidełko języka;
  • zaburzenia wydzielania śliny (np. w Zespole Sjögrena).

Fizjoterapia stomatologiczna jest ważnym elementem leczenia dysfunkcji układu stomatognatycznego. W skład zespołu terapeutycznego wchodzą także: lekarz ortodonta, stomatolog, laryngolog, psycholog.

Źródło:

  1. Majewski SW. Gnatofizjologia stomatologiczna. Normy okluzji i funkcje układu stomatognatycznego. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2007.
  2. Kleinrok M. Koncepcja “trzech stawów” w układzie ruchowym narządu żucia. Zaburzenia czynnościowe układu ruchowego narządu żucia. 5th ed., Lublin: Czelej Sp. z o.o.; 2012, p. 2–4.
  3. Okeson JP. Anatomia czynnościowa i biomechanika układu stomatognatycznego. Leczenie dysfunkcji skroniowo-żuchwowych i zaburzeń zwarcia. 2nd ed., Lublin: Czelej; 2018, p. 2–23.
dr Joanna Piech
Fizjoterapeutka
Specjalizuje się w fizjoterapii stomatologicznej i ortopedycznej

Podobne wpisy