Mięśnie żucia – 5 małych wielkich mięśni

Obszar czaszkowo-żuchwowy nazywany układem ruchowym narządu żucia jest niezwykle interesujący pod względem budowy anatomicznej, która odróżnia go od całego układu ruchu człowieka. Rzutuje to na fizjologię i patologię tego obszaru. W jego skład wchodzą: staw skroniowo-żuchwowy, mięśnie żucia, zęby i przyzębie, struktury nerwowe oraz naczynia i inne tkanki miękkie.

Mięśnie żucia – małe wielkie mięśnie, są wyjątkowe w ciele człowieka, dlaczego?

• Na funkcję mięśni żucia wpływają nie tylko ruchy w stawie skroniowo-żuchwowym, ale także położenie zębów i zgryz, które oddziałują poprzez proprioceptory w przyzębiu;
• Staw skroniowo-żuchwowy jest jedynym stawem, w którym jeden z mięśni – mięsień skrzydłowy boczny górny – częściowo przechodzi do środka stawu poprzez torebkę stawową i przyczepia się wewnątrz stawu do krążka;
• Mięśnie narządu żucia są unerwione zarówno czuciowo, jak i ruchowo przez nerwy czaszkowe – nerw V (trójdzielny) oraz nerw VII (twarzowy), co ma wpływ na ich funkcje oraz leczenie dysfunkcji.

Jakie mięśnie wchodzą w skład mięśni żucia?

Głównym mięśniami narządu żucia są:

• mięśnie skroniowe,
• mięśnie żwacze,
• mięśnie skrzydłowe boczne górne,
• mięśnie skrzydłowe boczne dolne,
• mięśnie skrzydłowe przyśrodkowe. 

Dodatkowo na układ czynnościowy narządu żucia oddziaływują także mięśnie nadgnykowe i podgnykowe oraz mieśnie szyi i obręczy barkowej.

Mięśnie żucia Anatomia

Mięsień skroniowy – największy mięsień żucia

Przyczepy: Mięsień skroniowy znajduje się na bocznej powierzchni czaszki i rozciąga się od dolnej krawędzi karkowej do grzebienia podskroniowego przyśrodkowej ściany dołu skroniowego, a jego przyczep końcowy znajduje się na wyrostku dziobiastym żuchwy.

Budowa: Z uwagi na wachlarzowaty układ włókien mięśniowych, mięsień skroniowy składa się z trzech części:
– przedniej, z włóknami o niemal pionowym przebiegu,
– środkowej, z włóknami ułożonymi skośnie,
– tylnej, z włóknami ułożonymi bardziej poziomo.

Unerwienie: Mięsień skroniowy jest unerwiony przez nerwy skroniowe głębokie.

Funkcja: Jego główną funkcją jest unoszenie żuchwy i zaciskanie zębów. Zróżnicowany przebieg włókien mięśniowych umożliwia mięśniowi skroniowemu kontrolowanie ruchu unoszenia żuchwy, zapewniając prawidłową koordynację i pozycję żuchwy podczas ruchu. Włókna tylne dodatkowo wspomagają cofanie żuchwy, choć zakres tego ruchu jest ograniczony.

Mięsień żwacz – najsilniejszy mięsień w ciele człowieka

Przyczepy: Mięsień żwacz rozpoczyna się na dolnym brzegu łuku jarzmowego oraz na kości jarzmowej i dochodzi do szwu skroniowo-jarzmowego, a kończy się przyczepem na guzowatości żwaczowej, znajdującej się na zewnętrznej powierzchni kąta żuchwy

Budowa:
1. Warstwa powierzchowna, której włókna biegną po skosie w kierunku tyłu;
2. Warstwa głęboka, z włóknami niemal pionowymi.

Musculus masseter pars coronoidea, czyli nowo odkryta warstwa mięśnia żwacza

Najnowsze badania (2022) wskazują, że mięsień żwacz składa się z trzech, a nie jak do tej pory sądzono z dwóch, warstw.
Trzecia, najgłębsza warstwa mięśnia żwacza to oddzielne włókna mięśniowe, biegnące skośnie do przodu od przyśrodkowej powierzchni łuku jarzmowego kości skroniowej, aż do tylnego brzegu wyrostka dziobiastego żuchwy.

Skurcz tej części mięśnia żwacza powoduje unoszenie i cofanie wyrostka dziobiastego żuchwy, co wpływa na stabilizację żuchwy. Z uwagi na przyczepy, badacze zaproponowali nazwę „musculus masseter pars coronoidea”, czyli warstwa dziobiasta mięśnia żwacza [2].

Funkcja: Mięsień żwacz unosi żuchwę do góry i silnie zaciska zęby oraz bierze udział w funkcji żucia.

Unerwienie: Wszystkie części mięśnia żwacza są unerwione przez nerw żwaczowy.

Mięsienie skrzydłowe boczne: górny i dolny – już nie 2w1

Dawniej uznawane za jeden mięsień skrzydłowy boczny z dwiema głowami górną i dolną, dziś tworzą dwa odrębne mięśnie: mięsień skrzydłowy boczny górny oraz mięsień skrzydłowy boczny dolny.

Mięsień skrzydłowy boczny górny

Przyczepy: Mięsień skrzydłowy boczny górny przyczepia się do powierzchni podskroniowej skrzydła większego kości klinowej oraz grzebienia podskroniowego. Biegnie niemal poziomo w kierunku tyłu i na zewnątrz, przyczepiając się do torebki stawowej, szyjki żuchwy oraz krążka stawu skroniowo-żuchwowego.

Przyczep części włókien mięśniowych mięśnia skrzydłowego bocznego górnego do krążka stawowego może być jednym z czynników powodujących dysfunkcje dysku stawu skroniowo-żuchwowego

Funkcja: Odpowiada za unoszenie żuchwy oraz zaciskanie zębów wraz z ich dociśnięciem.

Mięsień skrzydłowy boczny dolny

Przyczepy: mięsień skrzydłowy boczny dolny rozpoczyna się na zewnętrznej powierzchni bocznej blaszki wyrostka skrzydłowatego kości klinowej. Biegnie w kierunku tyłu, na zewnątrz i ku górze, aż dochodzi do dołka skrzydłowego wyrostka kłykciowego żuchwy.

Funkcja: Jego dwustronna aktywność powoduje wysunięcie żuchwy (protruzję) oraz uczestniczy w jej odwodzeniu. Skurcz jednostronny powoduje przesunięcie wyrostka kłykciowego żuchwy przyśrodkowo, co prowadzi do ruchu żuchwy w kierunku przeciwnym do kurczącego się mięśnia (lateralotruzja).

Unerwienie: Oba mięśnie skrzydłowe boczne górny i dolny są unerwione przez nerw skrzydłowy boczny.

Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy

Przyczepy: Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy rozciąga się od dolnego skrzydłowego wyrostka kości klinowej oraz wyrostka piramidowego kości podniebiennej aż do powierzchni przyśrodkowej kąta żuchwy, znanej jako guzowatość skrzydłowa.

Funkcja: Skurcz obustronny mięśnia skrzydłowego przyśrodkowego prowadzi do unoszenia żuchwy, natomiast skurcz jednostronny powoduje jej przesunięcie w kierunku przyśrodkowym.

Unerwienie: Za unerwienie tego mięśnia odpowiada nerw skrzydłowy przyśrodkowy

Dysfunkcje mięśni żucia – objawy

dr Joanna Piech
Fizjoterapeutka
Specjalizuje się w fizjoterapii stomatologicznej i ortopedycznej