Staw skroniowo-żuchwowy (TMJ): anatomia i fizjologia

Staw skroniowo-żuchwowy (ang. TMJ – temporomandibular joint) jest unikalny w ciele człowieka, ponieważ oba stawy skroniowo-żuchwowe współpracują ze sobą jednocześnie podczas ruchów.

Oznacza to także, że problem w jednym stawie skroniowo-żuchwowym wpływa także na drugi staw skroniowo-żuchwowy. Tym samym zawsze leczymy oba stawy, tak aby przywrócić harmonijny ruch w całym układzie żucia.

Sprawdź, czy Twój staw skroniowo-żuchwowy funkcjonuje prawidłowo – >>wykonaj szybki test!<<

Staw skroniowo-żuchwowy – budowa anatomiczna

Stawy skroniowo-żuchwowe są stawami maziowymi, tzn., że w ich wnętrzu znajduje się płyn – maź stawowa, która odżywia struktury stawu.

Staw skroniowo-żuchwowy tworzą powierzchnia stawowa głowy żuchwy oraz powierzchnia stawowa dołka i guzka stawowego kości skroniowej, a pomiędzy nimi znajduje się krążek stawowy.

Torebka stawowa stawu skroniowo-żuchwowego przyczepia się do kości skroniowej w pobliżu brzegów powierzchni stawowej oraz do szyjki żuchwy i górnego brzegu dołka skrzydłowego. Wewnątrz torebki stawowej znajduje się wiele receptorów proprioceptywnych, które informują o położeniu stawu i jego ruchach.

Staw skroniowo-żuchwowy – więzadła

Więzadła stawu skroniowo-żuchwowego pełnią bierną kontrolę nad zakresem jego ruchu.

Więzadło skroniowo-żuchwowe (znane także jako więzadło boczne) otacza dokładnie staw i składa się z dwóch części: więzadła bocznego oraz więzadła przyśrodkowego.

Krążek stawu skroniowo-żuchwowego jest utrzymywany w stabilności na głowie żuchwy za pomocą dwóch więzadeł obocznych (krążkowych), które razem z dyskiem dzielą staw skroniowo-żuchwowy na dwa poziomy: górny i dolny.

Dwa inne więzadła, a mianowicie więzadło rylcowo-żuchwowe oraz więzadło klinowo-żuchwowe, znajdują się z dala od stawu skroniowo-żuchwowego i pełnią funkcję kontroli maksymalnych ruchów żuchwy.

Krążek stawu skroniowo-żuchwowego

Ważną rolę w funkcjonowaniu stawu skroniowo-żuchwowego odgrywa krążek, zwany także dyskiem stawu skroniowo-żuchwowego. Przemieszczenie krążka stawu skroniowo-żuchwowego jest częstą dysfunkcją układu żucia.

Krążek stawowy stawu skroniowo-żuchwowego składa się z tkanki chrzęstno-włóknistej i ma dwuwklęsłą strukturę. Dysk jest połączony z torebką stawową i dzieli staw skroniowo-żuchwowy na dwa poziomy: górny i dolny.

Dysk stawowy jest związany ze strefą dwublaszkową, która jest obszarem dobrze unerwionych i unaczynionych tkanek okołokrążkowych. Dlatego przesunięcia dysku mogą powodować silne bóle, ponieważ drażnią struktury okołokrążkowe.

Kolejną unikalną cechą stawu skroniowo-żuchwowego jest przyczepienie części włókien mięśnia skrzydłowego bocznego górnego do krążka stawowego. To anatomiczne połączenie powoduje, że zmiany napięcia tego mięśnia mogą wpływać na krążek i być jedną z przyczyn jego dysfunkcji.

Staw skroniowo-żuchwowy – unerwienie i unaczynienie

Staw skroniowo-żuchwowy otrzymuje unerwienie od gałęzi nerwu żuchwowego (pochodzącego z nerwu trójdzielnego – V nerw czaszkowy), głównie przez nerw uszno-skroniowy, a także dodatkowo przez nerw żwaczowy i nerw skroniowy głęboki.

Unaczynienie stawu zapewniają głównie tętnica skroniowa powierzchowna, tętnica oponowa środkowa oraz tętnica szczękowa. Dodatkowo, uczestniczą w unaczynieniu stawu także tętnica uszna głęboka, tętnica bębenkowa przednia oraz tętnica gardłowa wstępująca.

Staw skroniowo-żuchwowy – biomechanika

Staw skroniowo-żuchwowy umożliwia złożone ruchy. Chociaż ruchy w obu stawach są zazwyczaj wykonywane jednocześnie, mogą różnić się od siebie. Ta wzajemna zależność oznacza, że dysfunkcje występujące w jednym ze stawów skroniowo-żuchwowych mogą wpływać na zakłócenia ruchomości obu stawów.

• W płaszczyźnie strzałkowej stawy skroniowo-żuchwowe wykonują ruchy odwodzenia (otwieranie ust) oraz przywodzenia (zamykanie ust);
• W płaszczyźnie poziomej występują ruchy protruzji (wysunięcie do przodu) oraz retruzji (cofnięcie);
• W płaszczyźnie czołowej zachodzą ruchy laterotruzji (przesunięcie na bok) oraz mediotruzji (przesunięcie do środka);
• Ruchy żucia stanowią część wymienionych wcześniej ruchów.

Szybki test Twojego stawu skroniowo-żuchwowego

Sprawdź, czy Twój staw skroniowo-żuchwowy funkcjonuje prawidłowo. Odpowiedz na 10 poniższych pytań.

1. Czy podczas ruchów żuchwy odczuwasz odgłosy typu trzeszczenie, trzaski, kliknięcia w stawie skroniowo-żuchwowym? TAK/NIE
2. Czy czujesz, że Twoje szczęki są sztywne i obolałe rano? TAK/NIE
3. Czy ktoś powiedział Ci, że zgrzytasz zębami w nocy? TAK/NIE
4. Czy w ciągu dnia często zaciskasz zęby? TAK/NIE
5. Czy odczuwasz ból w okolicach stawu skroniowo-żuchwowego? TAK/NIE
6. Czy leczysz się/leczyłeś ortodontycznie? TAK/NIE
7. Czy czujesz, że nie możesz szeroko otworzyć ust? TAK/NIE
8. Czy miewasz bóle głowy i/lub szyi? TAK/NIE
9. Czy odczuwasz inne problemy tj. szumy uszne, ból uszu bez przyczyn laryngologicznych, łzawienie oczu, ból zębów bez przyczyn stomatologicznych? TAK/NIE
10. Czy doświadczasz stresu, który nasila objawy ze strony stawu skroniowo-żuchwowego? TAK/NIE

Jeśli udzieliłaś/eś co najmniej 3 twierdzących odpowiedzi, skonsultuj się z fizjoterapeutą w celu sprawdzenia tego obszaru.

Źródło:

1. Skawina A, Gorczyca J, Walocha J. Anatomia prawidłowa człowieka. Szyja i głowa. 1st ed. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego; 2013.
2. Okeson JP. Anatomia czynnościowa i biomechanika układu stomatognatycznego. Leczenie dysfunkcji skroniowo-żuchwowych i zaburzeń zwarcia. 2nd ed., Lublin: Czelej; 2018, p. 2–23.

dr Joanna Piech
Fizjoterapeutka
Specjalizuje się w fizjoterapii stomatologicznej i ortopedycznej