Zaburzenia stawów skroniowo-żuchwowych (TMD) - przyczyny i objawy

Czy wiesz, że…

Dysfunkcje skroniowo-żuchwowe są drugą najczęściej występującą przyczyną przewlekłego bólu w układzie mięśniowo-szkieletowym człowieka, zaraz po przewlekłym bólu kręgosłupa lędźwiowego?

Czym zatem są zaburzenia skroniowo-żuchwowe?

Zaburzenia skroniowo-żuchwowe (TMD, ang. Temporomandibular Disorders) to zespół objawów dotyczący układu czynnościowego narządu żucia, czyli stawu skroniowo-żuchwowego, mięśni narządu żucia, struktur nerwowych oraz otaczających je tkanek.
Wymiennie nazywane są także: dysfunkcjami skroniowo-żuchwowymi, dysfunkcjami stawu skroniowo-żuchwowego, zaburzeniami narządu żucia.

Występowanie

Zaburzenia układu czynnościowego narządu żucia dotyczą od 5% do 12% populacji ogólnej, występują 2 razy częściej kobiet, szczególnie w wieku od 20 do 40 lat.

Dlaczego zaburzenia skroniowo-żuchwowe występują częściej u kobiet?

Związek między zwiększoną częstością występowania dysfunkcji stawów skroniowo-żuchwowych u kobiet nie jest do końca poznany. Jednak zauważono, że TMD dotyczą głównie kobiet, co może być związane ze zmianami hormonalnymi.

Badania oceniające ruchomość stawu kolanowego podczas cyklu miesiączkowego sugerują, że przyjmowanie hormonalnej terapii zastępczej lub wzrost stężenia estrogenów sprzyja zwiększeniu ruchomości stawu kolanowego, co może prowadzić do jego przeciążenia [1].
Z kolei testosteron ma przeciwny wpływ na ruchomość stawów, co sprzyja ich lepszej stabilności [2]. W związku z tym kobiece hormony mogą mieć wpływ na ruchomość stawów, w tym stawu skroniowo-żuchwowego

Drugie, bardziej praktyczne wytłumaczenie to, że statystycznie częściej kobiety szukają pomocy ze względu na ból i bardziej interesują się swoim zdrowiem, dlatego częściej spotykamy je w gabinetach.

Dlaczego osoby w średnim wieku?
Zaburzenia skroniowo-żuchwowe, TMD występują częściej u osób między 20 a 40 rokiem życia. Tutaj głównym winowajcą jest współczesny tryb życia – wszechobecny stres najcześciej dotyka osób młodych i w średnim wieku.

Dlaczego boli staw skroniowo-żuchwowy?

Ogólny podział dysfunkcji skroniowo-żuchwowych wg kwestionariusza DC/TMD (ang. Diagnostic Criteria for Temporomandibular Disorders) obejmuje ból pochodzenia:

stawowego (tj. ból stawu skroniowo-żuchwowego, przemieszczenie dysku stawu skroniowo-żuchwowego z repozycją/bez repozycji, z ograniczeniem odwodzenia żuchwy lub bez ograniczenia, różne postacie hypomobilności/hypermobilności stawów skroniowo-żuchwowych, choroba zwyrodnieniowa, choroba zapalna, wrodzone zaburzenia rozwojowe stawu skroniowo-żuchwowego);
mięśniowego (tj. ból mięśniowo-powięziowy, zapalenie ścięgien i mięśni, przykurcz, przerost, nowotwór, zaburzenia ruchowe, ból mięśni żucia związany z fibromialgią);
bóle głowy związane z zaburzeniami skroniowo-żuchwowymi;
schorzenia otaczających tkanek (np. hiperplazja wyrostka dziobiastego żuchwy)

Objawy zaburzeń skroniowo-żuchwowych

3 najczęstsze objawy zaburzeń skroniowo-żuchwowych i ich wpływ na Twoje zdrowie

Ból stawu skroniowo-żuchwowego
Jest to ból odczuwany z boku twarzy, do przodu od przewodu słuchowego – tam właśnie znajduje się staw skroniowo-żuchwowy.
Ból stawu skroniowo-żuchwowego może występować podczas ruchów żuchwy, zaciskania zębów, jedzenia, gryzienia twardych pokarmów, otwierania ust, ziewania, podczas snu, w trakcie leżenia na boku, co powoduje ucisk bolesnego stawu skroniowo-żuchwowego.
Ból stawu skroniowo-żuchwowego może występować z ograniczeniem ruchów żuchwy lub bez ograniczenia jej ruchomości, wówczas niemożliwe jest szerokie otwarcie ust, a żucie wywołuje ból.
Ból mięśni żucia
Główne mięśnie narządu żucia to: mięśnie skroniowe, mięśnie żwacze, mięśnie skrzydłowe boczne (górny i dolny) oraz mięśnie skrzydłowe przyśrodkowe.

Ból mięśnia żwacza pojawia się najczęściej w trakcie zaciskania zębów. Towarzyszy mu uczucie sztywności bocznej części żuchwy, utrata elastyczności mięśnia i ograniczenie ruchu otwarcia ust. Najczęściej ból mięśnia żwacza współwystępuje z bruksizmem, ponieważ mięśnie żwacze to silne mięśnie odpowiedzialne za zaciskanie zębów. Wówczas odczuwamy zmęczenie mięśnia, jego sztywność i/lub bólu żuchwy po śnie nocnym.

Ból mięśnia skroniowego również pojawia się w trakcie zaciskania zębów. Może być odczuwany w dole skroniowym i promieniować do zębów górnych. Napięciowe bóle głowy skorelowane są ze zwiększonym napięciem i punktami spustowymi w rejonie mięśnia skroniowego.
Trzeszczenia, trzaski, przeskakiwanie w stawie skroniowo-żuchwowym
Trzaski w stawie skroniowo-żuchwowym spowodowane są zaburzeniami krążka stawu skroniowo-żuchwowego. Podczas ruchów żuchwy dochodzi do przemieszczenia krążka stawu skroniowo-żuchwowego (repozycji) i wówczas słyszalny jest charakterystyczny „klik”/trzask. Najczęściej krążek ulega przemieszczeniu do przodu podczas ruchu odwodzenia (opuszczania) żuchwy. Trzaski występują najczęściej podczas szerokiego otwierania ust, w trakcie ziewania, gryzienia. Początkowo nie powodują dolegliwości bólowych, jednak są wczesnym objawem zaburzeń skroniowo-żuchwowych i nieleczone mogą (ale nie muszą) prowadzić do bólu stawu skroniowo-żuchwowego.

Inne objawy, na które powinieneś zwrócić uwagę:

Ograniczenie ruchomości stawów skroniowo-żuchwowych
Ograniczona ruchomość żuchwy, najczęściej ruchu otwarcia ust może być spowodowana przemieszczeniem krążka stawu skroniowo-żuchwowego bez repozycji. Wówczas krążek nie wraca na swoje prawidłowe miejsce i może zablokować ruch żuchwy.

Zablokowanie stawu skroniowo-żuchwowego może występować w otwarciu ust – kiedy niemożliwe jest całkowite zamknięcie ust poprzez zablokowany krążek
lub zablokowanie stawu skroniowo-żuchwowego w zamknięciu ust – wówczas niemożliwe jest szersze otwarcie ust (pojawia się tzw. szczękościsk).
Każdy epizod zablokowania stawu skroniowo-żuchwowego wymaga szybkiej interwencji medycznej.
Trudności w przełykaniu, żuciu, jedzeniu twardych pokarmów
Uczucie „guli w gardle” po wykluczeniu innych przyczyn, może być spowodowane nadmiernym napięciem mięśni twarzy, gardła, nieprawidłową pozycją języka.
Starcie zębów
Starcie zębów i zniszczenie szkliwa jest częstszym objawem bruksizmu, czyli nawykowego zaciskania zębów podczas snu, ale także i innych parafunkcji układu żucia, o których przeczytasz więcej TUTAJ
Zbaczanie żuchwy podczas otwierania ust
Stawy skroniowo-żuchwowe to jedyne stawy w ciele człowieka, które są ze sobą sprzężone funkcjonalnie, co oznacza, że ruch w jednym z tych stawów powoduje jednoczesny ruch w drugim. Asymetria ruchu żuchwy występuje, gdy ograniczenie ruchomości jest jednostronne i dochodzi do odchylenia, „zbaczania” żuchwy w jedną stronę podczas ruchu. Najczęstszymi przyczynami asymetrii są przemieszczenie krążka stawu skroniowo-żuchwowego oraz jednostronne ograniczenie ruchomości stawu skroniowo-żuchwowego.
Przerost mięśni żwaczy, tzw. kwadratowa twarz/żuchwa
Hiperplazja (przerost) mięśni żwaczy jest spowodowany nadmiernym napięciem i brakiem elastyczności mięśni żwaczy. Jest nie tylko defektem estetycznym, ale także ważnym objawem zaburzeń skroniowo-żuchwowych tj. bruksizm.

Definicja zaburzeń skroniowo-żuchwowych jest bardzo obszerna, dlatego poza klasycznymi objawami związanymi ze stawem skroniowo-żuchwowym oraz mięśniami żucia może obejmować również inne objawy tj.:

ból ucha, szumy, piski uszne
napięciowe bóle głowy, migreny, zawroty głowy
ból w okolicy gałki ocznej, łzawienie
ból zdrowych zębów bez przyczyn stomatologicznych
ból i ograniczenie ruchomości kręgosłupa szyjnego, ból mięśni szyi, karku, obręczy barkowej

Poznaj przyczyny zaburzeń skroniowo-żuchwowych

parafunkcje zwarciowe tj. bruksizm (zgrzytanie zębami w nocy), zaciskanie zębów w ciągu dnia
parafunkcje niezwarciowe, czyli złe nawyki ruchowe tj. obgryzanie paznokci, nagryzanie policzków, języka, warg, żucie gumy, gryzienie ołówków itp.
urazy i przeciążenia
stres
wady zgryzu
czynniki hormonalne
czynniki środowiskowe

Kto leczy staw skroniowo-żuchwowy?

Fizjoterapeuta stomatologiczny
Stomatolog (ważne: sprawdź, czy zajmuje się dysfunkcjami narządu żucia)
Ortodonta (leczenie aparatem, szynoterapia)
Psycholog (radzenie sobie ze stresem)

Wpływ dysfunkcji stawów skroniowo-żuchwowych na jakość życia

Zaburzenia skroniowo-żuchwowe i objawy im towarzyszące tj. napięciowe bóle głowy, migreny czy szumy uszne, znacząco pogarszają jakość życia pacjentów. Utrudniają wykonywanie podstawowych czynności dnia codziennego, tj. jedzenie, komunikacja werbalna i emocjonalna, oraz aktywne uczestnictwo w życiu społecznym.

W rezultacie, dysfunkcje układu żucia stanowią poważny problem społeczny, powiązany z wysokimi kosztami ekonomicznymi związanymi z leczeniem i zwolnieniami w pracy.

Źródło:

Balachandar, V.; Marciniak, J.-L.; Wall, O.; Balachandar, C. Effects of the menstrual cycle on lower-limb biomechanics, neuromuscular control, and anterior cruciate ligament injury risk: a systematic review. Muscles. Ligaments Tendons J. 2017, 7, 136–146, doi:10.11138/mltj/2017.7.1.136.
Dehghan, F.; Muniandy, S.; Yusof, A.; Salleh, N. Testosterone reduces knee passive range of motion and expression of relaxin receptor isoforms via 5α-dihydrotestosterone and androgen receptor binding. Int. J. Mol. Sci. 2014, 15, 4619–4634, doi:10.3390/ijms15034619.
Schiffman E, Ohrbach R, Truelove E, Look J, Anderson G, Goulet J-P, et al. Diagnostic Criteria for Temporomandibular Disorders (DC/TMD) for Clinical and Research Applications: recommendations of the International RDC/TMD Consortium Network and Orofacial Pain Special Interest Group. J Oral Facial Pain Headache 2014;28:6–27. https://doi.org/10.11607/jop.1151.
Okeson JP. Anatomia czynnościowa i biomechanika układu stomatognatycznego. Leczenie dysfunkcji skroniowo-żuchwowych i zaburzeń zwarcia. 2nd ed., Lublin: Czelej; 2018.

dr Joanna Piech
Fizjoterapeutka
Specjalizuje się w fizjoterapii stomatologicznej i ortopedycznej

Zaburzenia stawów skroniowo-żuchwowych (TMD) – przyczyny i objawy